Fiordy i elektrośmieci – czyli jak to się robi w Norwegii
W 1999 roku, Norwegia stała się pierwszym krajem na świecie, który wprowadził krajowe regulacje dotyczące gromadzenia i przetwarzania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (ZSE). Od tego czasu, Norwegia ustanowiła standard zarządzania elektroodpadami, wzór niedościgniony dla wielu. Jak podaje norweskie Ministerstwo Środowiska, już w 2004 roku zgromadzono i przetworzono ponad 102 000 ton elektrośmieci (29,9 kg na mieszkańca), co stanowiło 90% całego zużytego ZSEE, przekraczając tym samym o 10% założony cel.
Tak zwane elektrośmieci to wszystkie odpady elektryczne i elektroniczne – komputery, telewizory, lodówki, pralki, itp. Bardzo często zawierają one niebezpieczne dla środowiska i ludzi substancje, takie jak PCB, CFC lub metale ciężkie. Norweska polityka w zakresie usuwania i przetwarzania e-odpadów została zaprojektowana tak, aby jak najefektywniej radzić sobie z usuwaniem toksycznych związków. Producenci i importerzy zostali zobowiązani do stworzenia ogólnokrajowego systemu zbierania i przetwarzanie e-odpadów, który obejmował również informowanie opinii publicznej o elektrośmieciach a także zapewniał przestrzeganie zasad dotyczących prawidłowego odzysku ZSEE. Dystrybutorzy i sprzedawcy są zobowiązani do zapewnienia konsumentom możliwości oddania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego bez dodatkowych opłat (niezależnie od tego, w którym sklepie i miejscu produkt został zakupiony). Następnie takie sprzęty są sortowane, przechowywane i przesyłane do centrum przetwarzania. Lokalne władze mają obowiązek dopilnować aby punkty odbioru były właściwie zarządzane i oczywiście darmowe, zarówno dla odpadów domowych, jak i ze źródeł komercyjnych. Lokalne organy są również zobowiązane do informowania opinii publicznej o przepisach dotyczących przetwarzania e-odpadów oraz sprawowania nadzoru nad ich sortowaniem, przechowywaniem i przekazywaniem do dalszej obróbki. Niewyobrażalne kary finansowe za działania niezgodne z prawem są nakładane przez Norweski Urząd ds. Klimatu i Zanieczyszczeń (dawniej Norweski Urząd Kontroli Zanieczyszczeń).
Trzy norweskie przedsiębiorstwa – Renas, Elektronikkretur i Hvitevarertur (dwa ostatnie, 1 kwietnia 2005 r., połączyły się pod wspólną nazwą Elretur AS) – były odpowiedzialne za 94% zbiórki odpadów elektrycznych i elektronicznych, a z firmą Renas osiągnęły prawie 100% stopy zwrotu. Według Renas, prawie 90% z tych materiałów nadaje się do recyklingu i zastosowania jako surowce do produkcji nowych produktów, co ma ogromne praktyczne znaczenie dla polityki zrównoważonego rozwoju. Co ciekawe, norweskie doświadczenie pokazuje, że najwyższe poziomy odzysków są w przypadku urządzeń domowych, oświetlenia i profesjonalnych maszyn. Dużo niższe wartości są właściwe dla zabawek elektronicznych czy urządzeń telekomunikacyjnych.
Unia Europejska uchwaliła i przyjęła wspólne dokumenty dotyczący gromadzenia e-odpadów. Jest to Dyrektywa 2002/96/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 27 stycznia 2003 r. w sprawie odpadów elektrycznych i elektronicznego, zmieniona dyrektywą 2003/108/WE oraz dyrektywy 2002/95/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 stycznia 2003 r. w sprawie ograniczenia stosowania niektórych niebezpiecznych substancji w sprzęcie elektrycznym i elektronicznym. Dyrektywy te są wyrazem dążenia państw UE do jak najszerszego recyklingu i ponownego wykorzystania produktów elektrycznych i elektronicznych. Dyrektywy te zostały ujednolicone z przepisami krajowymi do dnia 13 sierpnia 2004 roku. Od 14 sierpnia 2012 r. obowiązuje tzw. dyrektywa WEEE 2. Zastąpiła ona dotychczasową dyrektywę WEEE i wprowadziła wiele istotnych zmian, m.in. nowe poziomy minimalnej zbiórki elektroodpadów od 2016 (40% masy sprzętu wprowadzonego na rynek w trzech poprzednich latach, POM) oraz od 2021 (65% POM). Państwa Członkowskie alternatywnie mogą wyznaczać poziomy zbiórki nie w oparciu o masę sprzedanego sprzętu, ale także na podstawie tzw. pojawiającego się zużytego sprzętu, czyli szacunkowej masy rzeczywiście wytworzonych elektroodpadów. Od roku 2018 obowiązują nowe grupy produktowe 6 w miejsce obecnych 10-ciu. Transpozycja nowych przepisów powinna odbyć się najpóźniej do 14 lutego 2014 roku.
Produkty podlegające pod Dyrektywę WEEE:
Duże urządzenia gospodarstw domowych
Małe urządzenia gospodarstw domowych
Wyposażenie IT i telekomunikacyjne
Urządzenia konsumenckie
Urządzenia oświetleniowe.
Narzędzia elektryczne i elektroniczne (z wyjątkiem dużych, stacjonarnych narzędzi przemysłowych)
Zabawki i wyposażenie sportowe
Urządzenia medyczne (z wyjątkiem wszczepionych i zakażonych produktów)
Urządzenia monitorujące i kontrolujące
Automaty.
Normy dyrektywy muszą spełniać firmy lub osoby prywatne, które produkują lub sprzedają elektroniczne lub elektryczne urządzenia pod swoją marką; odsprzedają urządzenia wyprodukowane przez inną osobę pod swoja marką oraz importują lub eksportują elektryczne lub elektroniczne urządzenia do państw członkowskich UE.
W Królestwie Norwegii aktywnie zachęca się producentów sprzętu EE (elektrycznego i elektronicznego) do identyfikowania i wdrażania lepszych i bardziej efektywnych procesów projektowania i produkcji w celu ułatwienia demontażu, odzysku i ponownego wykorzystania po utylizacji. Na producentów spada również koszt całego systemu zbiórki elektroodpadów. Norweskie przepisy dotyczące WEEE (ang. Waste of Electrical and Electronic Equipment / pol. zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny – utylizacja odpadów elektrycznych i elektronicznych) zostały uchwalone przez Ministerstwo Środowiska w dniu 16 marca 1998 r. zgodnie z § 33 ustawy z dnia 13 marca 1981, nr 6 w zakresie ochrony przed zanieczyszczeniem oraz o odpadach.
Można śmiało stwierdzić, że norweskie ustawodawstwo było wzorem dla dyrektywy 2002/96/EG WEEE, co więcej, wykracza ono poza ramy unijnej dyrektywy poprzez otwarcie się dla wszystkich rodzajów elektroniki i maszyn, nie tylko elektronicznych. W związku z powyższym norweskie prawo jest zgodne w przypadku głównych elementów z dyrektywą UE, natomiast Ministerstwo Środowiska jest w trakcie harmonizacji przepisów krajowych i ujednolicania szczegółowych wytycznych.
Jak wspomniano wcześniej w 2004 roku ponad 90 procent odpadów elektrycznych i elektronicznych zostało zebrane i przetworzone w sposób bezpieczny dla środowiska. Norwegowie są narodem, który może pochwalić się najlepszymi na świecie statystykami w dziedzinie e-odpadów. Poza świadomym społeczeństwem, dużą rolę w utrzymywaniu tak wysokiego poziomu zbiórki odgrywają tutaj przedsiębiorcy, importerzy i producenci wraz z norweskimi gminami. “Oznacza to, że cel jakim było uzyskanie poziomu 80 procent został osiągnięty z dużym marginesem. Nasze wysiłki zostały nagrodzone i jest to ogromne osiągnięcie całego narodu”, mówi Håvard Holm, dyrektor generalny Norweskiego Urzędu Kontroli Zanieczyszczeń (SFT).
Główne zasady dotyczącego systemu zbiórki e-odpadów w Norwegii:
konsumenci mogą dostarczyć zużyty sprzęt EE bezpłatnie do sklepów oferujących te produkty, bez konieczności zakupu nowego,
konsumenci mogą dostarczyć ZSEE bezpłatnie do punktów zbiórki w gminach (około 3000 miejsc w całym kraju), niezależnie od rodzaju produktu,
firmy mogą dostarczyć ZSEE do sklepów oferujących takie typy produktów, pod warunkiem, iż zakupią nowe,
firmy mogą dostarczyć ZSEE do gminnych punktów zbiórki, niezależnie od rodzaju produktu,
Elretur AS w pewnych przypadkach bezpłatnie odbiera ZSEE w siedzibie firmy,
Całkowitą władzę i kontrolę nad e-odpadami w Norwegii posiada Norweski Urząd ds. Klimatu i Zanieczyszczeń (http://www.klif.no). Kompetencje KLIF są bardzo duże – od przeprowadzania kontroli i inspekcji, monitorowania i informowania o stanie środowiska naturalnego, po wydawanie instrukcji regionalnym departamentom środowiska, świadczenie porad eksperckich, promocję kluczowych inicjatyw ekologicznych. KLIF odpowiedzialny jest też za międzynarodową współpracę na rzecz ochrony środowiska i rozwoju.
W Norwegii funkcjonuje tak zwana odpowiedzialność producencka za niektóre grupy odpadów (elektryczne i elektroniczne, opony, opakowania, wraki samochodowe). Podmiot gospodarczy, który prowadzi działalność w zakresie gospodarowania tymi odpadami musi we własnym zakresie zadbać o posiadanie odpowiednich zezwoleń na prowadzenie działalności. Producenci i importerzy, na przykład samochodów lub sprzętu elektronicznego, ponoszą dodatkowo odpowiedzialność w zakresie zbiórki oraz bezpiecznego gospodarowania danymi produktami w momencie ich wychodzenia z użytku. Gromadzenie niebezpiecznych odpadów w Norwegii spoczywa na władzach lokalnych, które powinny zapewnić zarówno firmom, jak i osobom prywatnym możliwość pozbycia się odpadów w odpowiedni sposób. Władze norweskie prowadzą kontrole przestrzegania zarówno zasad składowania, jak i utylizacji odpadów (źródło: Odpady i środowisko Nr 2 (68)/11).
Rozwiązania prawne i systemy gospodarki odpadami w Królestwie Norwegii były w 2011 roku przedmiotem posiedzenia senackiej Komisji Środowiska w naszym kraju. Oprócz senatorów i przedstawicieli Królestwa Norwegii, w posiedzeniu wzięli udział przedstawiciele urzędów marszałkowskich i jednostek samorządu terytorialnego. Norwegia nie jest członkiem Unii Europejskiej, ale wprowadziła wiele unikalnych rozwiązań, które można by zastosować w naszym prawodawstwie. Czy będziemy na tyle odważni i gotowi na zmiany? Czas pokaże.
Piotr Mazur
Źródło: materiały pochodzą ze strony eko-samorzadowiec.pl
Fot: eko-samorzadowiec.pl
